14. Sách "Nhìn Thấu Tương Lai" (Seeing Around Corners)

Bác sĩ phẫu thuật lồng ngực mạch máu phân tích sách 'Seeing Around Corners', áp dụng khái niệm điểm uốn vào y khoa để dự đoán thay đổi và cải thiện an

Giới thiệu:

Vào cuối những năm 1980, phẫu thuật nội soi ổ bụng ra đời. Ban đầu, nhiều phẫu thuật viên kinh nghiệm đã hoài nghi, thậm chí coi thường phương pháp này, cho rằng nó chỉ là "nhìn qua lỗ khóa" và không thể thay thế được đường mổ mở kinh điển. Họ đã bỏ qua một điểm uốn (inflection point) quan trọng. Ngày nay, phẫu thuật nội soi đã trở thành tiêu chuẩn vàng cho vô số bệnh lý, và những ai không thích ứng đã tự đặt mình ra ngoài lề của sự tiến bộ. Quyển sách "Seeing Around Corners" của Rita McGrath, dù viết cho giới kinh doanh, lại liên quan một cách đáng ngạc nhiên với thế giới y khoa, nơi việc nhận diện các điểm uốn không chỉ quyết định sự thành bại của một bệnh viện, mà còn là sinh mạng của người bệnh.

Lướt trên những con sóng thay đổi

Tác giả ví von việc điều hướng thay đổi giống như đi trên một chuyến tàu lượn siêu tốc, và mỗi điểm uốn là một khúc cua hay một vòng lượn bất ngờ. Trong phẫu thuật lồng ngực và mạch máu, hành trình của một bệnh nhân hay sự phát triển của một kỹ thuật mới cũng trải qua những giai đoạn tương tự.

• Hưng phấn (Hype): một kỹ thuật mới xuất hiện, chẳng hạn như can thiệp nội mạch đặt stent graft điều trị phình động mạch chủ bụng. Các hội thảo, báo cáo ban đầu tràn ngập sự lạc quan, hứa hẹn một cuộc cách mạng không cần mổ mở.
• Bác bỏ (Dismissive): giai đoạn "lắng lại". Sau sự hào hứng ban đầu, các phẫu thuật viên bắt đầu đối mặt với những thách thức: biến chứng, chi phí, độ bền của vật liệu. Nhiều người quay lại với phương pháp mổ mở truyền thống mà họ đã thành thạo, cho rằng "cái mới chưa chắc đã tốt hơn".
• Trỗi dậy (Emergent): khi công nghệ được cải tiến và dữ liệu dài hạn trở nên rõ ràng hơn, giá trị thực sự của kỹ thuật mới bắt đầu được công nhận. Các phẫu thuật viên nhận ra can thiệp nội mạch có thể cứu sống những bệnh nhân lớn tuổi, nhiều bệnh nền không thể chịu đựng một cuộc đại phẫu. Đây là lúc mô hình điều trị mới bắt đầu hình thành.
• Trưởng thành (Maturity): kỹ thuật mới trở thành một lựa chọn tiêu chuẩn, được đưa vào chương trình đào tạo và phác đồ điều trị chính thức. Nó không thay thế hoàn toàn phương pháp cũ nhưng tồn tại song song, trở thành một vũ khí quan trọng trong tay phẫu thuật viên.

Nhận diện được một kỹ thuật đang ở giai đoạn nào giúp các bác sĩ phẫu thuật đưa ra quyết định đầu tư thời gian học hỏi và áp dụng một cách khôn ngoan, tránh chạy theo những "cơn sốt" nhất thời hoặc trở nên lạc hậu.

"Các điểm uốn có sức mạnh thay đổi chính những giả định nền tảng mà các tổ chức được xây dựng trên đó." - Rita Gunther McGrath

Mở rộng tầm nhìn ngoại vi

Những thay đổi lớn nhất trong y khoa thường không đến từ các giáo sư đầu ngành hay các bệnh viện lớn nhất. Chúng nảy mầm từ "vùng ngoại vi" – từ những quan sát của một bác sĩ nội trú, một góp ý của người điều dưỡng dụng cụ, hay thậm chí là một phàn nàn của bệnh nhân. Để không bị bất ngờ bởi các điểm uốn, việc xây dựng một hệ thống phản hồi hiệu quả là tối quan trọng.

Tác giả đề xuất tám phương pháp, có thể được áp dụng trực tiếp vào môi trường bệnh viện:

1. Liên kết rõ ràng: phẫu thuật viên chính cần tạo ra một kênh giao tiếp cởi mở với các bác sĩ trẻ, điều dưỡng, và kỹ thuật viên. Họ là những người trực tiếp chứng kiến những vấn đề "nhỏ" có thể trở thành thảm họa.
2. Xem xét nhiều góc nhìn: trước một ca phẫu thuật u phổi phức tạp, việc hội chẩn với chuyên gia chẩn đoán hình ảnh, giải phẫu bệnh, và gây mê hồi sức không phải là thủ tục, mà là cách để nhìn thấy những rủi ro mà một mình phẫu thuật viên không thể thấy hết.
3. Quy trình ra quyết định thận trọng: đối với các quyết định có rủi ro cao và không thể đảo ngược (ví dụ: quyết định cắt bỏ toàn bộ một lá phổi), quy trình phải chặt chẽ. Ngược lại, hãy trao quyền cho các nhóm nhỏ hơn để đưa ra các quyết định có thể đảo ngược (ví dụ: thử nghiệm một loại chỉ khâu mới), vì đây là những cơ hội học hỏi tuyệt vời.
4. Tạo ra những "cược cược giáo dục" nhỏ: khuyến khích các bác sĩ trẻ đề xuất những cải tiến nhỏ trong quy trình, chẳng hạn như thay đổi cách sắp xếp dụng cụ. Điều này nuôi dưỡng tư duy sáng tạo.
5. Tiếp xúc trực tiếp với môi trường: không chỉ đọc hồ sơ bệnh án, phẫu thuật viên cần trực tiếp thăm khám và lắng nghe bệnh nhân. Cảm nhận của họ về quá trình hồi phục là nguồn dữ liệu vô giá.
6. Tạo động lực để có thông tin chính xác: xây dựng một văn hóa an toàn, nơi việc báo cáo một sai sót y khoa tiềm ẩn (near-miss) được xem là hành động xây dựng, chứ không phải để đổ lỗi.
7. Để mắt đến các tác động tiêu cực: liên tục theo dõi các biến chứng hậu phẫu, dù là nhỏ nhất, để phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn của một phương pháp mới.
8. Định vị bản thân và tổ chức nơi tương lai đang hình thành: chủ động tham gia các khóa đào tạo về kỹ thuật mới như phẫu thuật robot hay can thiệp nội mạch phức tạp.

Chìa khóa để tồn tại trong y khoa

Thay đổi là hằng số, nhưng nhu cầu cốt lõi của bệnh nhân thì không. Họ luôn mong muốn được chữa khỏi bệnh, an toàn và ít đau đớn nhất. Sự thành công của một phẫu thuật viên hay một khoa phòng phụ thuộc vào việc họ thích ứng phương pháp điều trị để đáp ứng nhu cầu này tốt như thế nào.

Ví dụ kinh điển là việc điều trị bệnh tĩnh mạch chi dưới. Nhu cầu của bệnh nhân là loại bỏ các tĩnh mạch giãn, giảm đau và cải thiện thẩm mỹ. Trước đây, phẫu thuật lột tĩnh mạch (stripping) là tiêu chuẩn, đòi hỏi gây mê, rạch da và thời gian hồi phục dài. Điểm uốn xuất hiện với sự ra đời của laser và sóng cao tần nội tĩnh mạch – những phương pháp ít xâm lấn, chỉ cần gây tê tại chỗ và bệnh nhân có thể về nhà trong ngày. Các trung tâm phẫu thuật mạch máu không nhanh chóng cập nhật các kỹ thuật này đã dần mất đi bệnh nhân vào tay những nơi khác. Phương pháp thay đổi, nhưng nhu cầu của bệnh nhân vẫn là kim chỉ nam.

Tư duy lại để phát triển

Mỗi phác đồ điều trị, mỗi quy trình phẫu thuật đều được xây dựng dựa trên những giả định (assumptions) nhất định. Nguy hiểm xảy ra khi chúng ta không nhận ra rằng những giả định đó đã lỗi thời.

Một giả định cũ trong phẫu thuật bắc cầu động mạch ngoại biên là: "Miệng nối mạch máu càng to càng tốt để tránh tắc hẹp". Tuy nhiên, các nghiên cứu sau này cho thấy một miệng nối quá lớn có thể gây ra dòng chảy rối, dẫn đến tăng sinh nội mạc và tắc nghẽn. Giả định đúng hơn phải là: "Miệng nối mạch máu phải phù hợp với khẩu kính mạch máu và đảm bảo dòng chảy層 (laminar flow)". Việc không thường xuyên xem xét lại các giả định này là nguyên nhân khiến nhiều "trường phái" phẫu thuật cũ kỹ vẫn tồn tại, gây ảnh hưởng đến kết quả của bệnh nhân.

Câu chuyện về một bệnh nhân sau phẫu thuật cắt u trung thất phàn nàn về việc khó khăn khi tìm mua loại băng gạc đặc biệt để thay tại nhà có thể là một điểm uốn nhỏ. Nhận ra điều này, khoa phòng có thể quyết định cung cấp sẵn một bộ chăm sóc vết thương khi xuất viện. Một quyết định đơn giản nhưng giải quyết trực tiếp một "công việc cần hoàn thành" của khách hàng (bệnh nhân), tạo ra sự khác biệt lớn trong trải nghiệm của họ.

"Một nguồn cảm hứng mạnh mẽ đối với điểm uốn tiếp theo là xem xét những gì cản trở khách hàng đạt được mục tiêu của họ." - Rita McGrath

Vai trò của phẫu thuật viên trong kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo (AI)

Sự trỗi dậy của AI chính là điểm uốn lớn nhất mà y khoa đang đối mặt. AI có thể phân tích hình ảnh cắt lớp vi tính để phát hiện u phổi với độ chính xác vượt qua con người, hay robot phẫu thuật có thể thực hiện những đường khâu tinh vi. Giả định rằng "vai trò của phẫu thuật viên chỉ là đôi tay khéo léo" đang dần trở nên lỗi thời. Trong tương lai, giá trị cốt lõi của bác sĩ phẫu thuật sẽ không nằm ở việc thực hiện các thao tác lặp đi lặp lại, mà ở khả năng:

• Ra quyết định phức tạp: tích hợp dữ liệu từ AI, kinh nghiệm lâm sàng và hoàn cảnh riêng của bệnh nhân để đưa ra chiến lược điều trị tối ưu.
• Xử lý các tình huống bất ngờ: khi robot gặp trục trặc hay một biến chứng không lường trước xảy ra trong phòng mổ, khả năng ứng biến và kinh nghiệm của con người là không thể thay thế.
• Giao tiếp và thấu cảm: AI không thể giải thích cho một gia đình về tiên lượng của ca phẫu thuật động mạch chủ phức tạp hay an ủi một bệnh nhân đang lo lắng. Mối liên kết giữa người với người vẫn là nền tảng của y học.

Phẫu thuật viên tương lai sẽ là người cộng tác, điều khiển và kiểm chứng AI, chứ không phải là người bị nó thay thế.

Tất cả cùng chung tay

Trong phòng mổ, thành công không phải là công lao của một mình phẫu thuật viên chính. Đó là kết quả của sự phối hợp nhịp nhàng giữa tất cả mọi người. Người điều dưỡng dụng cụ biết trước phẫu thuật viên cần gì, chuyên gia gây mê giữ cho các chỉ số sinh tồn của bệnh nhân ổn định, người phụ mổ bộc lộ rõ phẫu trường. Mỗi người là một "cảm biến" cung cấp thông tin quan trọng.

Một phẫu thuật viên trưởng có thể bỏ qua một dấu hiệu chảy máu nhỏ, nhưng người phụ mổ đứng ở góc nhìn khác có thể thấy rõ hơn. Việc bỏ qua phản hồi từ "tuyến đầu" này có thể dẫn đến thảm họa. Do đó, việc loại bỏ ma sát nội bộ, xây dựng một môi trường làm việc tôn trọng lẫn nhau, nơi mọi ý kiến đều được lắng nghe, là yếu tố sống còn để vượt qua các điểm uốn trong một ca phẫu thuật căng thẳng.

Lãnh đạo vượt qua các điểm uốn

Vai trò của người trưởng nhóm phẫu thuật không chỉ là người có kỹ năng cao nhất, mà còn là người gắn kết cả đội. Tác giả nhắc đến phong cách lãnh đạo của Gail Goodman, có thể áp dụng hoàn hảo cho một phẫu thuật viên chính:

• Hành động như một lực kết dính: giữ cho cả đội tập trung vào một mục tiêu chung – sự an toàn của bệnh nhân.
• Coi trọng phản hồi thẳng thắn: khuyến khích các thành viên trong nhóm lên tiếng nếu họ thấy điều gì đó không ổn, bất kể cấp bậc.
• Truyền đạt liên tục: trong một ca mổ kéo dài, việc liên tục cập nhật tình hình và kế hoạch cho cả đội giúp mọi người đồng bộ và chủ động.

Khi gặp một tình huống khó, ví dụ như không thể kiểm soát chảy máu từ một nhánh động mạch phổi, người lãnh đạo không hoảng loạn. Họ sẽ bình tĩnh đưa ra chỉ đạo rõ ràng, phân công nhiệm vụ, và giữ cho cả đội đoàn kết. Đó là sự khác biệt giữa một phẫu thuật viên giỏi và một nhà lãnh đạo phẫu thuật xuất sắc.

Kết luận

"Seeing Around Corners" cung cấp một bộ công cụ tư duy quý giá cho bất kỳ ai làm việc trong một môi trường phức tạp và luôn thay đổi như y khoa. Việc nhận diện và hành động trước các điểm uốn không phải là một kỹ năng trừu tượng, mà là một yêu cầu thiết thực để nâng cao chất lượng điều trị và đảm bảo an toàn cho bệnh nhân. Thay vì chờ đợi sự thay đổi ập đến, chúng ta cần chủ động tìm kiếm nó ở những "vùng ngoại vi", thách thức những giả định cũ và luôn đặt nhu cầu của người bệnh làm trung tâm.

Hãy thử điều này:

• Nghĩ lại về một ca bệnh khó khăn gần đây. Đâu là điểm uốn mà bạn đã bỏ lỡ hoặc đã xử lý tốt? Bạn có thể chuẩn bị khác đi như thế nào?
• Tham dự một hội thảo về một chuyên ngành không liên quan trực tiếp đến công việc của bạn (ví dụ: quản lý dữ liệu, kỹ thuật vật liệu sinh học). Hãy quan sát cách các lĩnh vực khác đối mặt với sự thay đổi.
• Xem một bài nói chuyện trên TED về sự đổi mới trong y học hoặc một lĩnh vực khác.