33. Sách "Điều Bạn Làm Là Con Người Bạn" (What You Do Is Who You Are) - Ben Horowitz

Khám phá cách xây dựng văn hóa tổ chức qua những bài học từ các nhà lãnh đạo lịch sử trong sách "Điều Bạn Làm Là Con Người Bạn" của Ben Horowitz. Hành

Giới thiệu

Năm 1847, tại Bệnh viện Đa khoa Vienna, một ranh giới vô hình đã chia đôi hai khu sản khoa. Một bên, tỷ lệ tử vong do sốt hậu sản ở các bà mẹ lên đến 10-35%. Bên còn lại, con số này chỉ dưới 4%. Sự khác biệt không nằm ở cơ sở vật chất hay trình độ chuyên môn, mà ở một hành động đơn giản: rửa tay. Bác sĩ Ignaz Semmelweis đã quan sát thấy các bác sĩ và sinh viên y khoa đi thẳng từ phòng giải phẫu tử thi sang phòng sinh mà không khử trùng tay, và ông đã đưa ra một quy định bắt buộc—một hành động cụ thể—buộc mọi người phải rửa tay bằng dung dịch clo. Tỷ lệ tử vong giảm mạnh. Tuy nhiên, lý thuyết của ông đã bị cộng đồng y khoa thời đó kịch liệt phản đối, bởi nó ngụ ý rằng chính các bác sĩ là người mang mầm bệnh. Văn hóa "bàn tay thần thánh" của bác sĩ không cho phép họ chấp nhận một sự thật đơn giản như vậy. Phải mất nhiều thập kỷ, sau khi lý thuyết mầm bệnh của Louis Pasteur được công nhận, hành động của Semmelweis mới trở thành tiêu chuẩn vàng. Câu chuyện này là một minh chứng mạnh mẽ cho luận điểm cốt lõi trong quyển sách "Điều Bạn Làm Là Con Người Bạn" của Ben Horowitz: văn hóa không phải là những gì bạn nói hay những giá trị bạn treo trên tường, mà là những gì bạn làm. Cuốn sách, thông qua các ví dụ lịch sử đầy sức nặng, cung cấp một lăng kính độc đáo để soi chiếu vào việc xây dựng văn hóa trong bất kỳ tổ chức nào, kể cả một ê-kíp phẫu thuật.

Horowitz không đưa ra những công thức sáo rỗng. Thay vào đó, ông phân tích bốn mô hình lãnh đạo và xây dựng văn hóa từ những bối cảnh khắc nghiệt nhất trong lịch sử:

• Toussaint Louverture, người lãnh đạo cuộc cách mạng nô lệ thành công duy nhất trong lịch sử tại Haiti.
• Các Samurai của Nhật Bản, những người đã định hình văn hóa Nhật Bản hiện đại trong suốt 700 năm.
• Thành Cát Tư Hãn, người xây dựng nên đế chế lớn nhất thế giới.
• Shaka Senghor, một người đàn ông bị kết tội giết người và phải ngồi tù hơn hai thập kỷ, đã học cách lãnh đạo và thay đổi văn hóa băng đảng từ bên trong nhà tù.

Mỗi câu chuyện đều chứa đựng những bài học sâu sắc về cách hành động định hình bản sắc và quyết định sự thành bại của một tập thể.

Doanh nghiệp của bạn có thể thành công, nhưng chắc chắn điều đó không xảy ra một cách tình cờ

Thành công của một ca phẫu thuật, đặc biệt là các ca đại phẫu phức tạp như phẫu thuật phình động mạch chủ ngực hay bắc cầu động mạch đùi-khoeo, không bao giờ là một sự may rủi. Nó là kết quả của một "văn hóa" được xây dựng tỉ mỉ trong phòng mổ. Horowitz nhấn mạnh rằng không có thứ gọi là văn hóa hoàn hảo, và điều này đặc biệt đúng trong môi trường y khoa. Một ê-kíp phẫu thuật là tập hợp của nhiều cá tính khác nhau: phẫu thuật viên chính điềm tĩnh, bác sĩ gây mê cẩn trọng, điều dưỡng dụng cụ nhanh nhạy và các bác sĩ nội trú ham học hỏi. Mỗi người đều có vai trò riêng, và sự tương tác giữa họ tạo nên một văn hóa vận hành độc nhất. Nhiệm vụ của người lãnh đạo, tức phẫu thuật viên chính, là tạo ra một nền văn hóa đủ vững chắc để chống chọi với mọi "cơn bão" có thể xảy ra. "Cơn bão" đó có thể là một tình huống mạch máu bị rách đột ngột trong lúc bóc tách khối u trung thất, hay tình trạng huyết động của bệnh nhân đột ngột không ổn định. Văn hóa ở đây chính là những quy trình được tuân thủ răm rắp, là sự giao tiếp không lời nhưng hiệu quả, và là niềm tin tuyệt đối vào khả năng của nhau. Hành động quyết định nhận thức của mọi người về bạn. Trong phòng mổ, không ai quan tâm đến những lời hứa hẹn; họ chỉ nhìn vào đường mổ, vào cách xử lý tình huống và sự bình tĩnh của phẫu thuật viên.

Toussaint Louverture: người đủ táo bạo để tạo ra sự thay đổi

Toussaint Louverture, từ một người nô lệ, đã lãnh đạo một cuộc cách mạng thành công bằng cách xây dựng một đội quân từ con số không. Các chiến thuật của ông có thể áp dụng một cách đáng ngạc nhiên vào việc xây dựng một đội ngũ phẫu thuật tinh nhuệ.

• Giữ lại những gì hiệu quả: Louverture sử dụng các bài hát của nô lệ làm phương tiện liên lạc. Trong phẫu thuật, điều này tương đương với việc duy trì những thói quen và quy ước bất thành văn đã được chứng minh là hiệu quả. Ví dụ, cách phẫu thuật viên chính ra hiệu bằng tay để yêu cầu một dụng cụ cụ thể mà không cần nói một lời, giúp tiết kiệm thời gian và duy trì sự tập trung.
• Tạo ra những quy tắc bất ngờ: Để xây dựng lòng tin, Louverture cấm những người lính đã có gia đình của mình có nhân tình. Đây là một quy tắc gây ngạc nhiên nhưng lại củng cố sự gắn kết và kỷ luật. Trong y khoa, một "quy tắc bất ngờ" có thể là việc phẫu thuật viên chính luôn là người cuối cùng rời phòng mổ sau khi đã kiểm tra lại mọi thứ, hoặc quy định rằng mọi biến chứng, dù nhỏ nhất, phải được báo cáo và thảo luận một cách công khai, không đổ lỗi. Hành động này xây dựng một văn hóa an toàn và tin cậy.
• Ăn mặc để thành công: Louverture đảm bảo quân lính của mình mặc những bộ quần áo đẹp nhất có thể để tạo ấn tượng về một đội quân cấp cao. Đối với một phẫu thuật viên, việc mặc bộ đồ mổ sạch sẽ, tuân thủ quy trình rửa tay và mặc áo choàng vô khuẩn không chỉ là yêu cầu về vệ sinh. Nó còn là một nghi thức, một sự chuyển đổi tâm lý sang trạng thái sẵn sàng cao độ, thể hiện sự tôn trọng đối với bệnh nhân và ca mổ.
• Kết hợp lãnh đạo từ bên ngoài: Đón nhận những quan điểm mới là điều cần thiết. Một khoa phẫu thuật không nên tự đóng khung mình. Việc mời các chuyên gia từ các bệnh viện khác đến giảng dạy, hoặc cử bác sĩ đi học các kỹ thuật mới như can thiệp nội mạch điều trị phình động mạch chủ bụng (EVAR), giúp đội ngũ thích ứng với những thách thức mới và không bị tụt hậu.
• Ra quyết định phản ánh ưu tiên văn hóa: Mọi quyết định đều phải nhấn mạnh văn hóa. Nếu văn hóa là "an toàn của bệnh nhân là trên hết", thì quyết định hoãn một ca mổ khi bệnh nhân chưa được chuẩn bị tối ưu, dù gây bất tiện, chính là hành động củng cố văn hóa đó.
• Làm cho đạo đức trở nên rõ ràng: Các giá trị có thể mơ hồ. Hãy giải thích chúng. Tại sao chúng ta phải dành thời gian giải thích cặn kẽ cho bệnh nhân về các nguy cơ của phẫu thuật cắt u phổi? Bởi vì đó là sự tôn trọng quyền tự quyết của họ. Hành động này làm cho giá trị đạo đức trở nên hữu hình.

Cách tiếp cận của Toussaint Louverture: hiệu quả và khả năng áp dụng

Horowitz liên hệ cách tiếp cận của Louverture với Steve Jobs khi ông trở lại Apple vào năm 1997. Jobs không chỉ cải thiện sản phẩm mà còn thay đổi văn hóa công ty để hỗ trợ cho sự thay đổi đó. Tương tự, một trưởng khoa phẫu thuật có thể tái cấu trúc toàn bộ quy trình chăm sóc bệnh nhân, từ khâu tiếp nhận, chuẩn bị trước mổ, đến chăm sóc hậu phẫu, nhằm tạo ra một văn hóa tập trung vào hiệu quả và phục hồi nhanh. Các quy tắc mạnh mẽ giúp một tổ chức phát triển phải đáp ứng các tiêu chí sau:

• Đơn giản và dễ nhớ: ví dụ, quy trình "time-out" trước khi rạch da.
• Gợi ra câu trả lời "tại sao?": chúng ta làm điều này để ngăn ngừa phẫu thuật sai vị trí, sai người bệnh.
• Có tác động văn hóa rõ rệt: nó tạo ra một văn hóa an toàn và trách nhiệm tập thể.
• Có thể áp dụng một cách thường xuyên: nó được thực hiện trong mọi ca mổ, không có ngoại lệ.

Giao tiếp đúng đắn là nền tảng của sự thấu hiểu. Trong một ca mổ bắc cầu các nhánh nuôi não, sự phối hợp giữa phẫu thuật viên mạch máu và bác sĩ gây mê là tối quan trọng. Việc giải thích rõ ràng các bước sắp thực hiện, chẳng hạn như "chuẩn bị kẹp động mạch cảnh", cho phép đội ngũ dự đoán và chuẩn bị, tránh những sai sót đáng tiếc. Văn hóa được hình thành qua thời gian bởi một chuỗi các hành động hoặc sự thiếu hành động của nhiều cá nhân.

Nghĩ về điểm kết thúc: nguồn cảm hứng từ các Samurai

Đối với các Samurai, văn hóa không phải là một hệ thống các giá trị thụ động, mà là một chuỗi các hành vi tạo ra đức hạnh. Sự tỉ mỉ và tập trung vào chi tiết của người Nhật xuất phát từ ý thức của họ về cái chết, khi họ coi mỗi khoảnh khắc như là khoảnh khắc cuối cùng. Một phẫu thuật viên, hơn ai hết, thấu hiểu điều này. Mỗi đường khâu trên một miệng nối mạch máu, mỗi lần kẹp và thả một động mạch đều mang trong nó sự mong manh giữa thành công và thất bại, giữa sự sống và cái chết. Ý thức này buộc phẫu thuật viên phải đạt đến sự hoàn hảo trong từng hành động. Bộ luật của Samurai dựa trên những đức tính sau:

• Danh dự (Honor): là nền tảng cho mọi phẩm chất khác. Nó định hướng hành động của một người. Đối với bác sĩ, đó là lời thề Hippocrates, là sự chính trực trong nghề nghiệp.
• Lịch sự (Politeness): dựa trên ý tưởng rằng đó là một phương tiện để thể hiện sự tôn trọng người khác. Trong phòng mổ, sự tôn trọng giữa các thành viên trong ê-kíp tạo ra một môi trường làm việc hài hòa và hiệu quả.
• Trung thực/Chân thành (Veracity/Sincerity): nói dối bị coi thường, và lời nói được tôn trọng. Việc thẳng thắn thừa nhận một sai sót và tìm cách khắc phục nó thể hiện sự chân thành và xây dựng lòng tin.

"Mức độ can đảm hay hèn nhát của một người không thể được đo lường trong những thời điểm bình thường. Tất cả sẽ được bộc lộ khi có biến cố xảy ra." - Ben Horowitz

Câu nói này vang vọng mạnh mẽ trong ngành phẫu thuật. Bản lĩnh của một phẫu thuật viên không thể hiện ở một ca cắt ruột thừa đơn giản, mà ở khoảnh khắc động mạch chủ vỡ và máu phun trào. Đó là lúc sự bình tĩnh, kỹ năng và khả năng lãnh đạo được thử thách đến cực hạn.

Những phiên bản khác nhau của chính mình: bài học từ Shaka Senghor

Shaka Senghor, trong hoàn cảnh ngặt nghèo của nhà tù, đã học cách thay đổi bản thân để lãnh đạo và cải thiện văn hóa băng đảng. Câu chuyện của ông cho thấy rằng không có văn hóa nào là không thể thay đổi, và không có tổ chức nào là không thể cải thiện. Một bác sĩ phẫu thuật cũng cần phải có nhiều "phiên bản" khác nhau. Khi đối mặt với một bệnh nhân và gia đình đang lo lắng, cần có sự đồng cảm và kiên nhẫn. Khi đứng trước một ca mổ khó, cần có sự quyết đoán và tập trung cao độ. Khi hướng dẫn cho các bác sĩ trẻ, cần có sự tận tâm của một người thầy. Sự linh hoạt này là chìa khóa để thành công trong một môi trường đa dạng và đầy áp lực.

"Nhân viên của bạn sẽ thử thách bạn về các giá trị văn hóa, dù vô tình hay cố ý, vì vậy trước khi bạn áp dụng một giá trị nào đó vào công ty của mình, hãy tự hỏi: 'Liệu tôi có sẵn sàng vượt qua bài kiểm tra về điều này không?'" - Ben Horowitz

Khi một phẫu thuật viên chính đề cao văn hóa an toàn, nhưng lại bỏ qua một bước trong quy trình kiểm tra an toàn phẫu thuật vì vội vàng, hành động đó sẽ phá hủy mọi lời nói. Các bác sĩ nội trú, điều dưỡng sẽ nhìn vào đó và hiểu rằng quy tắc có thể bị phá vỡ. Văn hóa tốt tạo ra nhân viên tốt; văn hóa tồi thì không.

Thành Cát Tư Hãn: dấu ấn từ sự hòa nhập

Thành Cát Tư Hãn đã xây dựng một đế chế hùng mạnh dựa trên một nền văn hóa ổn định với ba nguyên tắc:

• Chế độ nhân tài (Meritocracy): mọi người đều bình đẳng, và ai cũng có khả năng lãnh đạo. Trong một đội ngũ phẫu thuật, điều này có nghĩa là ý tưởng tốt nhất sẽ được lắng nghe, dù nó đến từ một giáo sư hay một sinh viên thực tập. Người có kỹ năng tốt nhất sẽ thực hiện phần khó nhất của ca mổ.
• Lòng trung thành (Loyalty): một mối quan hệ hai chiều đảm bảo những người tuân thủ sẽ được thăng tiến lên các vị trí lãnh đạo. Sự tin tưởng và trung thành trong ê-kíp mổ là tuyệt đối.
• Sự hòa nhập (Inclusion): không có tầng lớp quý tộc, và mọi người đều có cơ hội bình đẳng. Mọi thành viên trong phòng mổ, từ bác sĩ gây mê, điều dưỡng, đến kỹ thuật viên, đều là một phần quan trọng của thành công.

Trong bối cảnh y học hiện đại, nguyên tắc hòa nhập và chế độ nhân tài càng trở nên quan trọng với sự phát triển của Trí tuệ Nhân tạo (AI) và phẫu thuật robot. Khi sử dụng hệ thống robot Da Vinci để thực hiện một ca cắt thùy phổi hoặc bóc u trung thất, văn hóa của ê-kíp phải thay đổi. Phẫu thuật viên chính không còn là người trực tiếp cầm dao, mà là người điều khiển một cỗ máy phức tạp. Vai trò của kỹ thuật viên hỗ trợ robot, của điều dưỡng phòng mổ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Một văn hóa hòa nhập sẽ khuyến khích mọi người đóng góp ý kiến để tối ưu hóa quy trình phối hợp giữa người và máy. Chế độ nhân tài lúc này không chỉ đánh giá kỹ năng tay nghề truyền thống, mà còn cả khả năng thích ứng và làm chủ công nghệ mới. AI có thể phân tích hình ảnh cắt lớp vi tính và đề xuất đường mổ tối ưu, nhưng chính phẫu thuật viên, với kinh nghiệm và sự phán đoán của mình, kết hợp với ý kiến của toàn đội, mới là người ra quyết định cuối cùng. Văn hóa phải đủ linh hoạt để tích hợp những "thành viên" công nghệ mới này vào quy trình làm việc một cách hiệu quả.

Kết luận: không có văn hóa nào là hoàn hảo

Horowitz kết luận rằng không có văn hóa nào là không có sai sót. Điều quan trọng là sẵn sàng thay đổi khi văn hóa hiện tại không còn phù hợp. Để duy trì một văn hóa lành mạnh, cần có những đức tính sau:

• Thử thách thực sự của lòng dũng cảm là khả năng tin tưởng.
• Luôn truyền đạt sự thật và không bao giờ nói dối. Điều này sẽ tạo ra cảm giác tin cậy.
• Cởi mở với những tin tức khó chịu: nếu không muốn nhân viên che giấu ý tưởng, hãy nói cho họ sự thật. Trong y khoa, điều này có nghĩa là tạo ra một môi trường mà mọi người cảm thấy an toàn để báo cáo sai sót mà không sợ bị trừng phạt.
• Lòng trung thành là nền tảng của một nền văn hóa được xây dựng trên các mối quan hệ.

Dấu hiệu của một văn hóa đang xuống cấp trong bệnh viện có thể là khi những người giỏi thường xuyên rời đi, khi các sự cố y khoa đáng tiếc xảy ra liên tục, hoặc khi các ưu tiên quan trọng (như an toàn người bệnh) liên tục bị thất bại. Vào thời điểm đó, cần phải có những "bài học đắt giá" để cảnh báo một cách mạnh mẽ. Có thể cần phải thay đổi quy trình, sa thải nhân sự hoặc thay đổi kỹ thuật. Cuốn sách của Ben Horowitz, dù viết về kinh doanh, lại là một tấm gương soi chiếu sâu sắc vào trái tim của ngành y. Nó nhắc nhở chúng ta rằng, cuối cùng, những gì chúng ta làm—từng đường kim, từng mũi chỉ, từng quyết định trong tích tắc—mới thực sự định nghĩa chúng ta là ai và định hình nên kết quả cho người bệnh.