hai hình mẫu lãnh đạo đối lập: Multiplier (Người nhân bản) và Diminisher (Người làm suy yếu). Multiplier tin rằng trí thông minh là thứ có thể trau dồ
Trong ngành phẫu thuật, đặc biệt là phẫu thuật lồng ngực và mạch máu, vai trò của người dẫn dắt một ê-kíp mổ không chỉ dừng lại ở kỹ năng cầm dao. Một ca mổ u phổi phức tạp hay một ca can thiệp nội mạch phình động mạch chủ bụng đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng và trí tuệ tập thể của cả một đội ngũ. Quyển sách "Multipliers" của Liz Wiseman và Greg McKeown, dù không viết về y khoa, lại mang đến những góc nhìn sâu sắc về nghệ thuật lãnh đạo, một nghệ thuật có thể khuếch đại hoặc triệt tiêu trí thông minh của những người xung quanh. Dưới đây là những suy ngẫm từ quyển sách qua lăng kính của một phẫu thuật viên.
Các nhà lãnh đạo khai phá tiềm năng của người khác
Cuốn sách mở đầu bằng việc giới thiệu hai hình mẫu lãnh đạo đối lập: Multiplier (Người nhân bản) và Diminisher (Người làm suy yếu). Multiplier tin rằng trí thông minh là thứ có thể trau dồi và phát triển; họ nhìn thấy tiềm năng ở mọi người và tìm cách khai phá nó. Ngược lại, Diminisher cho rằng chỉ có một số ít người, bao gồm cả bản thân họ, mới thực sự thông minh. Họ xem trí tuệ của mình là cái cớ để áp đặt và kiểm soát, khó tin tưởng giao phó và nhanh chóng chỉ trích khi có sai sót.
Trong môi trường bệnh viện, hình ảnh một vị bác sĩ phẫu thuật theo phong cách Diminisher không hề xa lạ. Đó là người luôn cho rằng mình biết tất cả, gạt phăng ý kiến của các bác sĩ nội trú hay điều dưỡng dụng cụ, và tạo ra một không khí căng thẳng nơi không ai dám đặt câu hỏi. Một quyết định vội vàng dựa trên kinh nghiệm cá nhân mà bỏ qua một dấu hiệu lâm sàng tinh tế do điều dưỡng nhận thấy có thể dẫn đến kết quả không mong muốn. Ngược lại, một Multiplier sẽ khuyến khích bác sĩ trẻ trình bày lại phim cắt lớp vi tính của bệnh nhân, lắng nghe khi một đồng nghiệp gây mê bày tỏ lo ngại về huyết động, và tạo ra một môi trường an toàn để mọi người cùng đóng góp trí tuệ. Họ hiểu rằng, trí tuệ của cả ê-kíp luôn lớn hơn trí tuệ của một cá nhân, dù người đó có là phẫu thuật viên chính.
Năm thực hành của một nhà lãnh đạo vĩ đại
Sự khác biệt giữa Multiplier và Diminisher không nằm ở ý định, mà ở hành động. Cuốn sách đã chỉ ra năm lĩnh vực mà các Multiplier vượt trội:
- Thu hút và tối ưu hóa tài năng: Multiplier là những người xây dựng con người. Họ tạo ra một môi trường mà ở đó những tài năng trẻ muốn được làm việc cùng, được học hỏi và phát triển. Trong phẫu thuật, đây là những người thầy sẵn sàng hướng dẫn một bác sĩ nội trú thực hiện những mũi khâu miệng nối mạch máu đầu tiên, thay vì giành lấy những ca mổ hay để chứng tỏ bản thân. Họ đầu tư vào thế hệ kế cận.
- Tạo ra cường độ đòi hỏi tư duy: Họ không tạo ra sự căng thẳng từ nỗi sợ hãi, mà từ những thách thức trí tuệ. Thay vì chỉ ra lệnh "kẹp mạch máu," một Multiplier sẽ hỏi: "Theo bạn, trong trường hợp này, chúng ta nên ưu tiên kiểm soát mạch máu nào trước, và tại sao?". Câu hỏi này buộc người học phải tư duy phản biện, phân tích tình huống và đưa ra lập luận, từ đó giúp họ trưởng thành hơn.
- Mở rộng thách thức: Multiplier tạo ra cơ hội để mọi người vượt ra khỏi vùng an toàn của mình. Họ tin rằng khi được trao cho một thử thách lớn hơn năng lực hiện tại một chút, con người sẽ nỗ lực để vươn tới nó. Diminisher, với tâm lý "biết tuốt", sẽ không bao giờ làm vậy vì họ tin rằng không ai khác có thể làm tốt hơn mình.
- Tranh luận về các quyết định: Thay vì ra quyết định một mình, Multiplier khuyến khích các cuộc tranh luận lành mạnh. Một buổi hội chẩn trước ca mổ phình động mạch chủ bụng phức tạp là một ví dụ điển hình. Các lựa chọn như phẫu thuật mở hay can thiệp nội mạch, loại stent graft nào phù hợp, chiến lược gây mê và hồi sức... tất cả đều được đưa ra thảo luận. Mọi ý kiến đều được tôn trọng, từ đó đưa đến một quyết định toàn diện và an toàn nhất cho bệnh nhân.
- Truyền đạt quyền sở hữu và trách nhiệm: Multiplier đóng vai trò như một nhà đầu tư. Họ trao quyền, cung cấp nguồn lực và để đội nhóm chịu trách nhiệm về kết quả. Khi một ca mổ thành công, họ công khai ghi nhận đóng góp của từng thành viên. Điều này tạo ra một cảm giác sở hữu và tự hào, thúc đẩy mọi người làm việc với tinh thần trách nhiệm cao nhất.
Điều thú vị là đôi khi chúng ta trở thành những "Diminisher vô tình", những người có ý tốt nhưng cách làm lại triệt tiêu năng lượng của người khác. Ví dụ, một phẫu thuật viên quá nhiệt tình, luôn đưa ra giải pháp ngay khi vấn đề được nêu ra, vô tình tước đi cơ hội tư duy của các đồng nghiệp trẻ.
Trau dồi sự quan tâm của bạn đến người khác
Multiplier là những "người quan sát thiên tài" (genius watcher). Họ không chỉ tìm kiếm những tài năng đã được mài giũa, mà còn phát hiện những viên ngọc thô và giúp đỡ họ tỏa sáng. Trong một ê-kíp phẫu thuật, đó có thể là việc nhận ra một bác sĩ nội trú có khả năng bóc tách mô mềm cực kỳ khéo léo, hay một điều dưỡng có khả năng tiên lượng và chuẩn bị dụng cụ một cách đáng kinh ngạc. Bằng cách ghi nhận và trao cơ hội cho những tài năng này, Multiplier tạo ra một dòng chảy tài năng liên tục, giúp cả tập thể mạnh lên.
Ngược lại, Diminisher chỉ quan tâm đến việc xây dựng "đế chế" của riêng mình. Họ tích lũy tài năng không phải để phát triển mà để sở hữu, làm lu mờ ánh sáng của người khác vì sợ bị cạnh tranh. Về lâu dài, điều này sẽ làm cạn kiệt nguồn lực và khiến tổ chức suy yếu.
Trở thành người thách thức, không phải người biết tuốt
Khi một nhà lãnh đạo hành động như thể họ có mọi câu trả lời, những người còn lại sẽ ngừng suy nghĩ. Họ chỉ chờ đợi chỉ thị. Đây là một cạm bẫy chết người trong phẫu thuật, nơi các tình huống bất ngờ có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Nếu cả ê-kíp quen với việc phụ thuộc vào một người duy nhất, khả năng ứng biến của họ sẽ bằng không khi người đó không có mặt hoặc chính họ cũng đang bối rối.
Cách tiếp cận của Multiplier thì khác. Họ đặt ra những câu hỏi lớn và cho thấy rằng giải pháp là khả thi. Họ không cung cấp câu trả lời, mà cung cấp một lộ trình để đội nhóm tự tìm ra câu trả lời. Ví dụ, khi đối mặt với một ca tắc mạch phức tạp, thay vì nói "Chúng ta sẽ làm tái thông mạch máu bằng cầu nối hiển-chày sau", một Multiplier sẽ hỏi: "Dựa trên phim chụp động mạch xóa nền này, đâu là những phương án tái thông mạch máu khả thi nhất cho bệnh nhân? Chúng ta hãy cùng phân tích ưu và nhược điểm của từng phương án."
Thu hút đội nhóm vào việc ra quyết định
Việc ra quyết định trong phẫu thuật thường diễn ra dưới áp lực cao. Diminisher có xu hướng dựa vào kinh nghiệm của bản thân hoặc một nhóm cố vấn thân cận, bỏ qua các góc nhìn khác. Multiplier thì ngược lại, họ tạo ra một quy trình tranh luận hiệu quả. Cuốn sách chỉ ra rằng một cuộc tranh luận tuyệt vời cần có bốn yếu tố: hấp dẫn, dễ hiểu, dựa trên dữ kiện và mang tính giáo dục.
Thử tưởng tượng một tình huống phải quyết định cắt thùy phổi hay chỉ cắt hình chêm cho một bệnh nhân lớn tuổi có chức năng hô hấp kém bị u phổi. Một cuộc tranh luận hiệu quả sẽ bao gồm việc trình bày rõ ràng các dữ kiện (kết quả giải phẫu bệnh tức thì, hình ảnh cắt lớp vi tính, chức năng hô hấp), phân tích các lựa chọn (nguy cơ tái phát so với nguy cơ biến chứng hậu phẫu), và khuyến khích mọi thành viên, kể cả người ít kinh nghiệm nhất, đưa ra quan điểm của mình. Quá trình này không chỉ giúp đưa ra quyết định tốt hơn mà còn giúp mọi người học hỏi lẫn nhau.
Thà tranh luận một quyết định mà không đi đến thống nhất còn hơn là thống nhất một quyết định mà không có tranh luận.
Joseph Joubert
Đạt được kết quả mà không cần sự tham gia trực tiếp của bạn
Mục tiêu cuối cùng của một Multiplier là xây dựng một đội ngũ có thể hoạt động xuất sắc ngay cả khi không có họ. Điều này đòi hỏi phải trao quyền sở hữu thực sự. Khi các thành viên trong ê-kíp hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong phương trình thành công-thất bại, họ sẽ làm việc với một tinh thần khác hẳn.
Tuy nhiên, con đường trở thành Multiplier không hề dễ dàng, đặc biệt khi phải làm việc dưới một Diminisher. Cuốn sách đưa ra hai trở ngại chính: bị mắc kẹt dưới một Diminisher và bị quá tải. Vượt qua điều này đòi hỏi sự kiên trì và một chiến lược thông minh: thay vì cố gắng biết mọi thứ, hãy tập trung vào việc thành thạo một vài kỹ năng cốt lõi và trở nên xuất sắc trong việc đặt đúng câu hỏi.
Tự do được rèn giũa trên đe của thảo luận, bất đồng và tranh luận.
Hubert H. Humphrey
Kết luận
"Multipliers" không phải là một cuốn sách hướng dẫn kỹ thuật, nhưng nó cung cấp một bộ khung tư duy vô giá cho bất kỳ ai ở vị trí lãnh đạo, đặc biệt là trong một lĩnh vực đòi hỏi trí tuệ tập thể và sự chính xác tuyệt đối như phẫu thuật. Trở thành một Multiplier là một lựa chọn hàng ngày: lựa chọn đặt câu hỏi thay vì đưa ra câu trả lời, lựa chọn lắng nghe thay vì áp đặt, và lựa chọn tin tưởng vào tiềm năng của người khác thay vì chỉ tin vào bản thân. Trong phòng mổ, sự lựa chọn này có thể tạo ra sự khác biệt giữa một ê-kíp chỉ biết tuân lệnh và một ê-kíp thông minh, linh hoạt và luôn hướng đến kết quả tốt nhất cho người bệnh. Suy cho cùng, mục tiêu lớn nhất của một người thầy thuốc không chỉ là chữa bệnh, mà còn là xây dựng những thế hệ thầy thuốc giỏi hơn chính mình.
Bình luận