Khám phá câu chuyện của Uber và Airbnb qua 'The Upstarts'. Sách phân tích cách những ý tưởng đột phá, sự kiên trì và chiến lược táo bạo đã thay đổi cá
Giới thiệu
Năm 1977, tại Zurich, bác sĩ X-quang Andreas Gruentzig đã trình bày một ý tưởng mà nhiều đồng nghiệp cho là điên rồ: dùng một ống thông có bóng ở đầu để nong rộng một động mạch vành bị hẹp. Ý tưởng can thiệp nội mạch này đã vấp phải sự hoài nghi mãnh liệt từ cộng đồng phẫu thuật tim mạch, vốn quen thuộc với những đường mổ mở lồng ngực kinh điển. Tuy nhiên, Gruentzig đã kiên trì, và thủ thuật nong mạch vành qua da (PTCA) đã khai sinh, thay đổi vĩnh viễn ngành tim mạch. Câu chuyện của Gruentzig phản ánh một chân lý phổ quát: những đổi mới mang tính cách mạng thường bắt nguồn từ những ý tưởng bị xem là "nổi loạn". Cuốn sách The Upstarts của Brad Stone, kể về hành trình của Uber và Airbnb, cũng là một câu chuyện như vậy. Dù không thuộc lĩnh vực y khoa, những bài học về việc thách thức hiện trạng, đối mặt với sự hoài nghi và định hình lại toàn bộ ngành công nghiệp lại cộng hưởng sâu sắc với con đường của một phẫu thuật viên.
Từ startup đến gã khổng lồ toàn cầu
Uber và Airbnb đã đạt được vị thế khổng lồ mà không sở hữu một chiếc xe hay một phòng khách sạn nào. Tài sản lớn nhất của họ là nền tảng công nghệ và mạng lưới người dùng. Điều này gợi lên một sự tương đồng thú vị trong y học hiện đại. Một phẫu thuật viên lồng ngực - mạch máu không "sở hữu" bệnh viện, phòng thí nghiệm, hay khoa chẩn đoán hình ảnh. Thay vào đó, tài sản cốt lõi là kỹ năng, kinh nghiệm và uy tín. Giống như Uber kết nối tài xế và hành khách, phẫu thuật viên là người điều phối một hệ sinh thái phức tạp gồm các chuyên gia khác—gây mê, nội khoa, ung bướu, phục hồi chức năng—để mang lại kết quả điều trị tối ưu cho bệnh nhân. Thành công của một ca phẫu thuật bắc cầu động mạch đùi-khoeo không chỉ nằm ở những miệng nối mạch máu hoàn hảo, mà còn ở sự phối hợp nhịp nhàng của cả một hệ thống. Giá trị không nằm ở tài sản hữu hình, mà ở khả năng kết nối và tối ưu hóa các nguồn lực sẵn có.
"When you're starting a company it never goes at the pace you want or the pace you expect." - Brian Chesky
Airbnb chỉ là một ý tưởng điên rồ để kiếm sống
Joe Gebbia và Brian Chesky bắt đầu Airbnb không phải với một tầm nhìn thay đổi thế giới, mà đơn giản là để có tiền trả tiền thuê nhà. Họ đã cho thuê những tấm nệm hơi trong căn hộ của mình. Thậm chí, để có vốn ban đầu, họ đã thiết kế và bán những hộp ngũ cốc mang chủ đề chính trị. Câu chuyện này cho thấy sự tháo vát và khả năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo khi nguồn lực khan hiếm. Trong phẫu thuật, tinh thần này hiện hữu mỗi ngày. Đó là khi một phẫu thuật viên phải xoay sở với những dụng cụ không hoàn toàn lý tưởng trong một ca mổ cấp cứu, hay khi phải đưa ra một giải pháp phẫu thuật độc đáo cho một ca u trung thất có giải phẫu phức tạp chưa từng có trong y văn. Những đột phá lớn nhất trong y khoa thường không đến từ những phòng thí nghiệm đầy đủ kinh phí, mà từ chính áp lực của một vấn đề lâm sàng cần được giải quyết ngay lập tức. Giống như việc bán ngũ cốc để duy trì hoạt động, đôi khi những giải pháp tạm thời, sáng tạo lại mở đường cho những thành công vĩ đại.
Câu chuyện khởi nghiệp với đầy rẫy thử thách
Uber ra đời từ sự bực bội của Garrett Camp khi không thể gọi được taxi ở San Francisco. Ông đã biến một vấn đề cá nhân thành một giải pháp cho hàng triệu người. Tuy nhiên, con đường không hề bằng phẳng. Việc thuyết phục các nhà đầu tư rót vốn vào một ý tưởng chưa được kiểm chứng là một trận chiến cam go. Điều này cũng tương tự như việc đề xuất một phương pháp phẫu thuật mới. Khi kỹ thuật can thiệp nội mạch (endovascular) lần đầu được áp dụng cho các ca phình động mạch chủ bụng, nó đã đối mặt với sự hoài nghi từ những người ủng hộ phẫu thuật mở truyền thống. Các phẫu thuật viên tiên phong đã phải vượt qua rất nhiều thử thách: chứng minh tính an toàn, hiệu quả qua các ca mổ, công bố dữ liệu, và thuyết phục đồng nghiệp cũng như ban lãnh đạo bệnh viện "đầu tư" vào công nghệ mới. Mỗi ca bệnh thành công chính là một bằng chứng thuyết phục, giống như mỗi chuyến xe Uber hoàn thành đã củng cố niềm tin cho các nhà đầu tư ban đầu.
Câu chuyện về sự linh hoạt và thích ứng
Uber đã tập trung vào tăng trưởng nhanh và mở rộng thần tốc để vượt mặt các đối thủ như Lyft. Họ thành công ở châu Âu nhưng lại gặp khó khăn ở Trung Quốc và cuối cùng phải đưa ra quyết định chiến lược là bán lại hoạt động cho đối thủ Didi Chuxing. Việc chấp nhận "thất bại" ở Trung Quốc để thu về một khoản lợi nhuận tài chính khổng lồ sau này cho thấy tầm quan trọng của sự linh hoạt và khả năng thích ứng. Trong phòng mổ, không có kế hoạch nào là bất biến. Một phẫu thuật viên có thể lên kế hoạch chi tiết cho một ca cắt thùy phổi nội soi, nhưng khi vào cuộc, tình huống có thể thay đổi—khối u xâm lấn ngoài dự kiến, hạch dính vào mạch máu lớn—đòi hỏi phải chuyển sang mổ mở ngay lập tức. Khả năng nhận ra khi nào chiến lược ban đầu không còn phù hợp và nhanh chóng thay đổi phương án là yếu tố quyết định sự an toàn của người bệnh. Việc "thua" một trận chiến nhỏ (giữ nguyên kế hoạch nội soi) để "thắng" cả cuộc chiến (cứu sống bệnh nhân) là bản lĩnh của người phẫu thuật viên.
Trong bối cảnh này, Trí tuệ nhân tạo (AI) đang mở ra một kỷ nguyên mới của sự thích ứng. Các hệ thống AI có thể phân tích hàng ngàn dữ liệu từ hình ảnh cắt lớp vi tính, chụp động mạch xóa nền và thông tin bệnh nhân để dự báo các kịch bản phẫu thuật. Ví dụ, AI có thể giúp phẫu thuật viên mạch máu lựa chọn loại stent graft phù hợp nhất cho một ca phình cung động mạch chủ phức tạp, hoặc mô phỏng các đường đi an toàn nhất để tiếp cận một khối u phổi nằm gần các cấu trúc quan trọng. AI không thay thế quyết định của phẫu thuật viên, nhưng nó cung cấp một "bản đồ chiến lược" linh hoạt, giúp dự đoán và chuẩn bị cho những "thị trường" khó khăn nhất ngay trên bàn mổ.
Sức bật của Airbnb trước những thách thức
Thành công của Airbnb nhanh chóng thu hút các đối thủ sao chép mô hình, điển hình là 9flats và Wimdu ở Đức. Họ không chỉ đối mặt với sự cạnh tranh mà còn bị đánh cắp dữ liệu và lôi kéo các chủ nhà. Tuy nhiên, đội ngũ Airbnb đã không bỏ cuộc. Họ kiên trì, cải tiến sản phẩm và xây dựng một cộng đồng vững mạnh. Sự kiên định này là một phẩm chất cốt lõi trong ngành y. Khi một kỹ thuật phẫu thuật mới được công bố, sẽ có rất nhiều người cố gắng sao chép. Tuy nhiên, để thực sự làm chủ và cải tiến nó, đòi hỏi sự kiên trì vô tận. Phẫu thuật viên phải liên tục thực hành, rút kinh nghiệm từ những sai sót, tinh chỉnh từng động tác nhỏ trong việc tạo miệng nối mạch máu, và không ngừng cập nhật kiến thức. Sự khác biệt giữa một phẫu thuật viên giỏi và một người chỉ đơn thuần "sao chép" kỹ thuật nằm ở sự bền bỉ theo đuổi sự hoàn hảo đó.
Tăng trưởng quốc tế của Uber
Không giống Airbnb có thể phát triển toàn cầu một cách tự nhiên, Uber phải đối mặt với nhiệm vụ gian khổ là thâm nhập từng thị trường một cách có phương pháp: tuyển dụng nhân sự, điều phối tài xế, quảng bá và đàm phán với các nhà quản lý. Việc cân bằng giữa cung (số lượng tài xế) và cầu (nhu cầu đi lại) là một thách thức lớn, đặc biệt vào những thời điểm cao điểm. Điều này phản ánh công việc quản lý của một trưởng khoa phẫu thuật. Làm thế nào để sắp xếp lịch mổ cho các ca bệnh theo kế hoạch (ung thư phổi, suy tĩnh mạch) mà vẫn đảm bảo có đủ nguồn lực—phòng mổ, đội ngũ, vật tư—cho các ca cấp cứu đột xuất (vỡ phình động mạch chủ, tắc mạch chi cấp tính)? Đó là một bài toán cân bằng cung-cầu liên tục. Việc tăng giá của Uber vào giờ cao điểm, dù gây tranh cãi, về mặt logic cũng tương tự như hệ thống phân loại cấp cứu (triage) trong y khoa: ưu tiên nguồn lực hạn chế cho những trường hợp khẩn cấp nhất.
Vượt qua sự hoài nghi ban đầu và rào cản pháp lý
Airbnb đã phải đối mặt với các rào cản pháp lý khổng lồ, đặc biệt là ở New York, nơi luật pháp cấm cho thuê nhà ngắn hạn dưới 30 ngày. Về cơ bản, hoạt động của họ là bất hợp pháp trong thời gian đầu. Tuy nhiên, họ vẫn tiếp tục, với triết lý "đủ lớn để chiến thắng" (big enough to win), tin rằng khi đạt được quy mô đủ lớn, họ có thể tác động để thay đổi luật chơi. Lịch sử y khoa cũng có những chương tương tự. Nhiều thủ thuật cứu người ngày nay từng bắt đầu trong một "vùng xám" về mặt pháp lý hoặc đạo đức. Werner Forssmann đã tự thông tim cho chính mình vào năm 1929, một hành động bị coi là liều lĩnh và phi đạo đức vào thời điểm đó, nhưng đã đặt nền móng cho ngành thông tim can thiệp hiện đại. Các phẫu thuật viên đôi khi phải sử dụng các thiết bị y tế "off-label" (ngoài chỉ định chính thức) trong những tình huống tuyệt vọng để cứu mạng bệnh nhân. Hành động này đòi hỏi lòng dũng cảm, sự cân nhắc kỹ lưỡng và một la bàn đạo đức vững chắc, với niềm tin rằng kết quả tích cực cuối cùng sẽ biện minh cho sự phá vỡ quy tắc ban đầu.
Phát triển bất chấp tranh cãi
Cả Uber và Airbnb đều phát triển mạnh mẽ giữa tâm bão của những tranh cãi. Uber bị chỉ trích vì mô hình "nhà thầu độc lập" không đảm bảo phúc lợi cho tài xế. Airbnb đối mặt với các vấn đề về nhà bị khách phá hoại mà không được bồi thường thỏa đáng. Dù vậy, họ vẫn tiếp tục tăng trưởng. Trong phẫu thuật, mọi kỹ thuật mới, mọi phương pháp điều trị đột phá đều đi kèm với những tranh cãi và tỷ lệ biến chứng ban đầu. Phẫu thuật robot Da Vinci, dù mang lại nhiều lợi ích, vẫn gây tranh cãi về chi phí đắt đỏ và hiệu quả thực sự so với phẫu thuật nội soi thông thường trong một số bệnh lý. Một phẫu thuật viên áp dụng kỹ thuật mới phải sẵn sàng đối mặt với sự chỉ trích, phải minh bạch về rủi ro, và phải có dữ liệu vững chắc để bảo vệ cho lựa chọn điều trị của mình. Sự phát triển không đến từ việc né tránh tranh cãi, mà từ việc đối mặt, học hỏi và chứng minh giá trị của nó qua kết quả lâm sàng.
Kết luận
Hành trình của Uber và Airbnb, như được ghi lại trong The Upstarts, là một bài học về việc kiên định với các nguyên tắc cốt lõi và không ngừng cải tiến. Họ đã thành công vì đã xác định được một nhu cầu cơ bản của xã hội và theo đuổi một giải pháp tốt hơn một cách không khoan nhượng. Đối với một phẫu thuật viên, nguyên tắc cốt lõi luôn là sức khỏe và sự an toàn của bệnh nhân. Mọi "sự nổi loạn"—dù là áp dụng một kỹ thuật mới, thách thức một quy trình cũ, hay tích hợp công nghệ AI—đều phải quy về mục tiêu cuối cùng này. Cuốn sách là một lời nhắc nhở rằng, trong bất kỳ lĩnh vực nào, từ công nghệ đến y khoa, sự tiến bộ đều được thúc đẩy bởi những người dám nhìn ra một vấn đề, hình dung ra một giải pháp tốt hơn và có đủ can đảm cũng như sự bền bỉ để biến nó thành hiện thực.
Bình luận