Sách "Thói quen nguyên tử" (Atomic Habits)

Trong ngành phẫu thuật lồng ngực và mạch máu, mỗi ngày là một chuỗi các quyết định và hành động đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối. Không có chỗ...

Trong ngành phẫu thuật lồng ngực và mạch máu, mỗi ngày là một chuỗi các quyết định và hành động đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối. Không có chỗ cho sự mơ hồ. Gần đây, khi đọc qua "Atomic Habits" của James Clear, nhiều nguyên tắc trong sách đã cộng hưởng một cách đáng ngạc nhiên với những gì diễn ra trong phòng mổ và trong quá trình rèn luyện để trở thành một phẫu thuật viên. Đây không phải là một cuốn sách self-help thông thường; nó là một bản thiết kế về cách xây dựng các hệ thống để đạt được sự xuất sắc một cách bền bỉ.

Cải thiện 1% mỗi ngày tạo ra phép màu cộng hưởng

Phẫu thuật là một hành trình dài của sự cải tiến tiệm tiến. Khái niệm về hiệu ứng cộng hưởng (compounding effect) mà James Clear đề cập là vô cùng quen thuộc. Một phẫu thuật viên không thể trở nên vĩ đại chỉ sau một đêm. Sự thành thạo đến từ hàng ngàn cải tiến nhỏ, gần như không thể nhận thấy.

• Mỗi lần thực hiện một miệng nối mạch máu (vascular anastomosis), việc cải thiện góc kim chỉ 1 độ, lực siết chỉ thêm một chút vừa vặn, hay cách xử lý mô mềm tinh tế hơn, chính là những cải tiến 1%. Ban đầu, sự khác biệt là không đáng kể. Nhưng sau hàng trăm ca mổ, những cải tiến nhỏ này cộng hưởng lại, tạo ra một kỹ thuật gần như hoàn hảo, giảm thiểu rò rỉ và rút ngắn thời gian phẫu thuật.
• Ngược lại, tư duy ngược lại cũng đúng. Một thói quen xấu nhỏ, như việc bỏ qua việc xem lại phim cắt lớp vi tính (ct scan) của bệnh nhân lần cuối trước khi vào mổ vì "đã xem hôm qua rồi", có thể có vẻ vô hại. Nhưng nó tạo ra một tiền lệ. Sự tự mãn nhỏ này có thể cộng hưởng, dẫn đến việc bỏ sót một chi tiết giải phẫu quan trọng, và hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Như Clear đã nói, những thói quen xấu cũng cộng hưởng.

"Theo James Clear, cải thiện hoặc suy giảm 1% mỗi ngày sẽ khiến bạn tốt hơn hoặc tệ hơn 37 lần vào cuối năm." Con số này thực sự đáng để suy ngẫm trong một ngành nghề mà sự khác biệt giữa thành công và thất bại chỉ cách nhau một sợi tóc.

Tại sao sức mạnh ý chí không đủ và điều gì thực sự hiệu quả

Sức mạnh ý chí là một nguồn tài nguyên hữu hạn. Dựa vào nó để thực hiện những công việc đòi hỏi sự tập trung cao độ và lặp đi lặp lại là một chiến lược thất bại. Thay vào đó, cuốn sách nhấn mạnh vào việc xây dựng hệ thống.

Mục tiêu của một phẫu thuật viên là "thực hiện thành công ca cắt u phổi". Nhưng mục tiêu này không có giá trị nếu không có một hệ thống vững chắc để đạt được nó. Hệ thống đó bao gồm:

1. Hệ thống chuẩn bị trước mổ: Luôn xem lại hình ảnh học, thảo luận với các chuyên khoa liên quan, kiểm tra lại dụng cụ đặc biệt.
2. Hệ thống trong mổ: Tuân thủ nghiêm ngặt quy trình "time-out", có một quy trình chuẩn cho từng bước phẫu thuật, từ đường rạch da đến cách đóng vết mổ.
3. Hệ thống chăm sóc sau mổ: Một quy trình theo dõi, phục hồi chức năng và tái khám rõ ràng.

Một phẫu thuật viên trẻ có thể có mục tiêu thực hiện can thiệp nội mạch (endovascular intervention) cho một ca phình động mạch chủ bụng (abdominal aorta aneurysm) phức tạp. Nhưng chính hệ thống luyện tập trên mô hình, xem lại các video phẫu thuật, và tham gia phụ mổ một cách có hệ thống mới là thứ đưa anh ta đến đó, chứ không phải chỉ là "mong muốn" hay "quyết tâm".

"Điều khác biệt giữa người chiến thắng và kẻ thua cuộc là hệ thống những cải tiến nhỏ liên tục mà người chiến thắng thực hiện để giúp họ đạt được mục tiêu của mình." - James Clear

Bí mật của sự thay đổi bền vững

Đây là một trong những ý tưởng sâu sắc nhất của cuốn sách: thay đổi bản dạng (identity) trước khi thay đổi kết quả. Hầu hết mọi người tập trung vào kết quả (ví dụ: tôi muốn trở thành một phẫu thuật viên giỏi). Nhưng cách tiếp cận hiệu quả hơn là tập trung vào bản dạng (ví dụ: tôi là người luôn chuẩn bị kỹ lưỡng cho mọi ca mổ).

Thay vì nói "tôi sẽ cố gắng đọc thêm sách", hãy định hình bản dạng "tôi là một người không ngừng học hỏi". Mỗi khi đọc một bài báo khoa học, dù chỉ là một bản tóm tắt, đó là một "phiếu bầu" cho bản dạng đó. Khi một ca mổ diễn ra không như ý, thay vì chán nản, người có bản dạng "người giải quyết vấn đề" sẽ tự hỏi: "Mình có thể học được gì từ đây để hệ thống của mình tốt hơn?".

Hành động định hình bản dạng, và bản dạng lại thôi thúc hành động. Đó là một vòng lặp tích cực. Một sinh viên y khoa không chỉ "học" để trở thành bác sĩ. Anh ta bắt đầu "hành động" như một bác sĩ—cẩn thận, tỉ mỉ, đồng cảm—và dần dần, anh ta "trở thành" một bác sĩ.

Bộ não tự động hóa thành công như thế nào

Thói quen là những đường tắt của bộ não để tiết kiệm năng lượng. Trong phẫu thuật, điều này cực kỳ quan trọng. Khi các động tác cơ bản như buộc chỉ, sử dụng dao điện, hay kẹp một mạch máu trở thành tự động, năng lượng tinh thần của phẫu thuật viên được giải phóng để tập trung vào những việc quan trọng hơn: chiến lược tổng thể của cuộc mổ, phát hiện những thay đổi tinh vi của bệnh nhân, và dự đoán các bước tiếp theo.

Hãy tưởng tượng một ca phẫu thuật động mạch chủ (aortic surgery) phức tạp. Nếu phẫu thuật viên vẫn phải suy nghĩ có ý thức về từng mũi khâu, họ sẽ không còn tâm trí để quản lý bức tranh toàn cảnh. Chính sự tự động hóa các kỹ năng cơ bản tạo ra không gian cho tư duy bậc cao, cho phép sự sáng tạo và ứng biến khi có tình huống bất ngờ xảy ra.

Vòng lặp thói quen 4 bước điều khiển cuộc sống

Mọi thói quen đều tuân theo một chu kỳ 4 bước: Gợi ý (Cue) → Thèm muốn (Craving) → Phản hồi (Response) → Phần thưởng (Reward). Để xây dựng thói quen tốt, cần tác động vào 4 bước này:

• Làm cho nó rõ ràng (Make it obvious): Để tạo thói quen xem lại chụp động mạch xóa nền (angiogram) vào buổi tối, hãy đặt tệp hồ sơ bệnh nhân lên bàn làm việc trước khi rời bệnh viện. Gợi ý rõ ràng sẽ kích hoạt hành động.
• Làm cho nó hấp dẫn (Make it attractive): Thay vì nghĩ "phải xem lại bài vở", hãy nghĩ "đây là lúc vạch ra chiến lược để có một ca tái thông mạch máu (revascularization) hoàn hảo vào ngày mai". Sự hấp dẫn nằm ở cảm giác làm chủ và chuẩn bị.
• Làm cho nó dễ dàng (Make it easy): Đừng đặt mục tiêu "nghiên cứu sâu về bệnh học tắc mạch (ischemia)". Hãy bắt đầu với "đọc một trang sách" hoặc "xem một video kỹ thuật 5 phút". Quy tắc 2 phút rất hiệu quả để vượt qua sự trì hoãn ban đầu.
• Làm cho nó thỏa mãn (Make it satisfying): Sau khi hoàn thành việc chuẩn bị cho ca mổ, hãy tự thưởng cho mình một cảm giác hài lòng. Đánh dấu vào danh sách việc cần làm, hoặc đơn giản là dành một phút để hình dung về một cuộc mổ thành công.

Khiến thói quen của bạn không thể bị phớt lờ

Phần này nói về tầm quan trọng của sự nhận thức. Kỹ thuật "Chỉ và Gọi" (Pointing and Calling) của các nhân viên đường sắt Nhật Bản có thể áp dụng trực tiếp vào phòng mổ. Trước khi kẹp một mạch máu lớn, phẫu thuật viên có thể nói to: "Xác nhận đây là động mạch đùi sâu, chuẩn bị kẹp." Hành động nói ra lời này buộc não bộ phải chuyển từ chế độ tự động sang chế độ có ý thức, giảm thiểu nguy cơ sai sót do vô thức.

Việc lập "bảng điểm thói quen" cũng là một bài tập hữu ích. Ghi lại các hành động hàng ngày giúp nhận ra những thói quen vô thức đang âm thầm ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc, cả tốt lẫn xấu.

Dự định thực hiện và Chồng chất thói quen

Đây là những chiến lược cụ thể để biến ý định thành hành động.

• Dự định thực hiện (Implementation Intention): Thay vì nói một cách mơ hồ "tôi sẽ cập nhật kiến thức", hãy cụ thể hóa: "Tôi sẽ đọc tạp chí Phẫu thuật Lồng ngực - Mạch máu trong 30 phút vào lúc 7 giờ sáng thứ Bảy tại phòng làm việc." Công thức là: [HÀNH VI] lúc [THỜI GIAN] tại [ĐỊA ĐIỂM].
• Chồng chất thói quen (Habit Stacking): Gắn một thói quen mới vào một thói quen đã có. Ví dụ: "Sau khi tôi cởi áo blouse và treo lên (thói quen cũ), tôi sẽ rửa tay và xem lịch mổ ngày mai trong 5 phút (thói quen mới)." Điều này tận dụng động lực của thói quen cũ để khởi động thói quen mới.

Thiết kế môi trường để thành công tự động

Môi trường xung quanh có ảnh hưởng cực lớn đến hành vi. Những phẫu thuật viên có "kỷ luật thép" không hẳn là có sức mạnh ý chí phi thường, mà họ rất giỏi trong việc thiết kế một môi trường loại bỏ sự xao nhãng và hỗ trợ các thói quen tốt.

Trong môi trường bệnh viện, điều này có nghĩa là sắp xếp bàn làm việc sao cho các tài liệu quan trọng luôn trong tầm mắt. Trên máy tính, tạo các thư mục rõ ràng cho từng loại bệnh án, sử dụng phần mềm để chặn các trang web không liên quan trong giờ làm việc. Môi trường không chỉ là không gian vật lý, mà còn là không gian kỹ thuật số và xã hội.

Khiến thói quen tốt trở nên không thể cưỡng lại

James Clear đưa ra hai khái niệm mạnh mẽ:

• Bó cám dỗ (Temptation Bundling): Ghép một việc "cần làm" với một việc "muốn làm". Ví dụ: "Sau khi hoàn thành việc ghi bệnh án (cần làm), tôi sẽ nghe một tập podcast y khoa mà tôi yêu thích (muốn làm)."
• Ảnh hưởng của xã hội: Hành vi của chúng ta bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những người xung quanh. Làm việc trong một khoa phòng nơi mọi người đều có thói quen đọc sách, nghiên cứu và chuẩn bị kỹ lưỡng cho ca mổ sẽ khiến những hành vi đó trở thành tiêu chuẩn. Áp lực đồng nghiệp tích cực là một động lực vô cùng lớn.

Ngoài ra, quy tắc 2 phút được nhắc lại như một công cụ để bắt đầu. Muốn tạo thói quen tập thể dục sau một ngày mổ dài? Đừng nghĩ đến việc chạy 5km. Hãy bắt đầu với "mang giày chạy bộ vào". Một khi đã bắt đầu, mọi việc sẽ dễ dàng hơn.

Kết luận

Hành trình của một phẫu thuật viên không được định hình bởi những khoảnh khắc anh hùng trong phòng mổ, mà bởi hàng ngàn thói quen nhỏ được thực hiện một cách nhất quán hàng ngày. "Atomic Habits" cung cấp một bộ công cụ thực tiễn để xây dựng những thói quen đó.

Sự thay đổi không đòi hỏi một cuộc đại tu toàn bộ. Nó đòi hỏi sự kiên định trong những việc nhỏ, tập trung vào hệ thống thay vì mục tiêu, vào bản dạng thay vì kết quả, và vào quá trình thay vì thành tích. Mỗi hành động nhỏ, mỗi cải tiến 1%, là một lá phiếu cho con người mà một phẫu thuật viên mong muốn trở thành: chính xác, đáng tin cậy, và không ngừng hoàn thiện.