Viêm khớp (OA, RA, gout...) gây đau, cứng khớp. Phòng ngừa: giữ cân nặng hợp lý, ăn uống kháng viêm, tập thể dục nhẹ
Phòng Ngừa Viêm Khớp: Góc Nhìn từ Chuyên Gia
- [message]
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), gần 58.5 triệu người tại Hoa Kỳ đang phải đối mặt với một dạng viêm khớp nào đó. Viêm khớp có nhiều hình thức, từ thoái hóa do hao mòn (osteoarthritis) đến các bệnh tự miễn như viêm khớp dạng thấp (rheumatoid arthritis). Các triệu chứng thường gặp bao gồm đau và cứng khớp, khó khăn khi đi lại, leo cầu thang, viết, và thậm chí là ngủ. Mặc dù hiện tại không có phương pháp chữa trị dứt điểm, việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời có thể cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống và làm chậm tiến triển của bệnh. Bài viết này sẽ đi sâu vào các loại viêm khớp, triệu chứng, nguyên nhân và các lựa chọn điều trị tiềm năng.
Viêm Khớp Là Gì?
Thuật ngữ "viêm khớp" bao gồm hơn 100 bệnh lý và các tình trạng liên quan. Hai loại phổ biến nhất là viêm xương khớp (OA) và viêm khớp dạng thấp (RA).
- Osteoarthritis /ˌɑːstiːoʊɑːrˈθraɪtɪs/: Đây là dạng viêm khớp phổ biến nhất, gây ra bởi sự hao mòn, tổn thương sụn khớp do quá trình lão hóa, thường xảy ra ở các khớp chịu trọng lực và khớp ngón tay. Khi sụn khớp bắt đầu thoái hóa, người bệnh có thể trải qua đau, cứng khớp và sưng.
- Rheumatoid arthritis /ˌruːmətɔɪd ɑːrˈθraɪtɪs/: Đây là một bệnh tự miễn, trong đó hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công lớp màng hoạt dịch bao quanh khớp. RA thường gây viêm ở bàn tay, cổ tay và đầu gối. Tình trạng này cũng có thể ảnh hưởng đến các mô và cơ quan khác, làm tăng nguy cơ viêm phổi, xơ hóa phổi và xơ cứng động mạch tim. Triệu chứng đặc trưng là cứng khớp buổi sáng kéo dài hơn một giờ, nặng hơn khi nghỉ ngơi và cải thiện khi vận động.
Viêm khớp cũng có thể liên quan đến các tình trạng sau:
- Fibromyalgia /ˌfaɪbroʊmaɪˈældʒiə/: Đặc trưng bởi đau lan rộng khắp cơ thể, không chỉ ở khớp, và tăng độ nhạy cảm với đau.
- Gout /ɡaʊt/: Một dạng viêm khớp do sự tích tụ các tinh thể axit uric, thường ảnh hưởng đến một khớp tại một thời điểm. Người bệnh có thể trải qua các giai đoạn thuyên giảm và các đợt cấp với triệu chứng đau dữ dội do viêm khớp.
- Lupus /ˈluːpəs/: Viêm khớp ở người bệnh lupus tương tự như RA, cũng là một bệnh tự miễn và thường xảy ra ở các khớp nhỏ như bàn tay, cổ tay và bàn chân.
Triệu Chứng Viêm Khớp
Các triệu chứng cụ thể của viêm khớp khác nhau tùy thuộc vào loại viêm khớp, nhưng dấu hiệu nổi bật là đau khớp khi vận động bộ phận cơ thể bị ảnh hưởng.
Tiến sĩ Nasim Chowdhury, chuyên gia về y học phục hồi chức năng tại Weill Cornell Medicine và New York Presbyterian, cho biết: "Ví dụ, nếu một người bị viêm xương khớp ở khớp ngón tay cái, họ có thể cảm thấy đau khi mở lọ hoặc chơi guitar. Viêm khớp gối sẽ gây đau khi đi bộ hoặc leo cầu thang."
Các triệu chứng khác của viêm khớp có thể bao gồm:
- Sưng
- Đỏ
- Giảm phạm vi vận động
- Tiếng lạo xạo (grinding or creaking sound) phát ra từ khớp bị ảnh hưởng
Người bệnh RA cũng có thể cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ và suy nhược cơ thể. Tiến sĩ Chowdhury cho biết thêm, tình trạng cứng khớp và đau dai dẳng, đặc biệt là vào buổi sáng và kéo dài hơn một giờ, cũng là những triệu chứng phổ biến của RA.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng những triệu chứng này không phải lúc nào cũng do viêm khớp gây ra. Có nhiều nguyên nhân tiềm ẩn khác, bao gồm bong gân, gãy xương và các bệnh khác như các loại ung thư khác nhau hoặc bệnh Lyme.
Tiến sĩ Chowdhury giải thích: "Ví dụ, một đầu gối bị bong gân và một đầu gối bị viêm khớp có thể có cảm giác tương tự."
"Một nguyên tắc chung là nếu không có sự cải thiện sau hai đến ba tuần với việc điều chỉnh hoạt động, chườm đá và nâng cao khớp, thì nên đi khám bác sĩ để được đánh giá về khả năng mắc viêm khớp."
Lời Khuyên Từ Chuyên Gia Về Phòng Ngừa Viêm Khớp
Không có cách nào chắc chắn để ngăn ngừa viêm khớp, vì một số yếu tố nguy cơ như giới tính, di truyền và tuổi tác là không thể kiểm soát được. Tuy nhiên, một số yếu tố lối sống có thể làm tăng nguy cơ mắc viêm khớp và có thể phòng ngừa được.
Duy trì cân nặng hợp lý
Thừa cân là một yếu tố nguy cơ gây viêm xương khớp ở đầu gối và có thể khiến bệnh tiến triển nhanh hơn. Duy trì cân nặng hợp lý không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc viêm khớp mà còn có thể giảm đau do viêm khớp và cải thiện chức năng khớp ở những người đã mắc bệnh.
Tiến sĩ Chowdhury nhấn mạnh: "Duy trì cân nặng hợp lý là rất quan trọng, và ngoài những lợi ích tim mạch, nó còn giúp giảm nguy cơ phát triển viêm xương khớp."
Thực hiện chế độ ăn uống kháng viêm
Nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống đóng vai trò trong nguy cơ phát triển RA và sự tiến triển của nó. Một số loại thực phẩm có thể có lợi trong việc giảm nguy cơ viêm khớp, trong khi những loại thực phẩm khác có thể có tác dụng ngược lại.
Tiến sĩ Chowdhury khuyến cáo: "Đường chế biến sẵn có tính chất gây viêm, và tôi thường khuyên bệnh nhân nên tránh xa loại thực phẩm này."
Ngoài đường, thịt đỏ, thực phẩm giàu calo, carbohydrate tinh chế và muối cũng có thể làm tăng nguy cơ viêm hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng viêm hiện có.
Tiến sĩ Chowdhury gợi ý: "Các loại thực phẩm như nghệ có thành phần kháng viêm và có thể là một lựa chọn tốt để đưa vào chế độ ăn uống của bạn."
Các loại thực phẩm khác giúp chống lại chứng viêm bao gồm một số loại dầu như dầu ô liu và dầu hạt lanh, cá béo, rau, trái cây họ cam quýt và các thực phẩm chủ yếu khác của chế độ ăn Địa Trung Hải.
Tập thể dục cường độ thấp
Sụn không thể tự tái tạo, vì vậy một khi nó bị bào mòn, nó không thể phục hồi bằng cách tập thể dục. Tuy nhiên, rèn luyện sức đề kháng có thể làm tăng mật độ xương, giúp bảo vệ khớp khỏi chấn thương.
Tiến sĩ Alexander Van der Ven, bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình tại Baptist Health Orthopedic Care ở Florida, cho biết: "Tập thể dục rất quan trọng để kiểm soát bệnh viêm xương khớp mãn tính."
Tiến sĩ Van der Ven nói thêm: "Một khi bạn đã chẩn đoán được tình trạng của mình, điều thực sự quan trọng là tìm cách duy trì hoạt động và duy trì chức năng thể chất của bạn, ngay cả khi điều đó có nghĩa là sống chung với một mức độ đau nào đó."
Thực tế, một nghiên cứu trên 264 người bị viêm xương khớp gối hoặc háng cho thấy rằng việc tham gia vào một chương trình tập thể dục có giám sát đã dẫn đến giảm đau và tăng chất lượng cuộc sống ở những người tham gia sau ba tháng, và điều này vẫn duy trì sau 12 tháng theo dõi.
Liệu pháp thủy sinh (aquatic therapy) cũng đã được chứng minh là có tác dụng giảm đau ở bệnh nhân viêm xương khớp.
Bỏ thuốc lá
Hút thuốc làm tăng nguy cơ ung thư, bệnh phổi và bệnh tim, đồng thời cũng là một yếu tố nguy cơ gây RA. Hút thuốc cũng có thể làm cho bệnh trở nên tồi tệ hơn.
Mặc dù tác động gây bệnh chính xác của việc hút thuốc đối với RA vẫn chưa chắc chắn, nhưng mối liên hệ giữa việc hút thuốc và sự phát triển của RA đã được chứng minh trong các nghiên cứu. Một nghiên cứu năm 2020 trên 3.311 bệnh nhân RA (1.012 người từng hút thuốc, 887 người hiện đang hút thuốc và 1.412 người chưa bao giờ hút thuốc) cho thấy những người hiện đang hút thuốc có nhiều khả năng bị bệnh hoạt động ở mức độ trung bình hoặc cao hơn so với những người từng hút thuốc và chưa bao giờ hút thuốc, và việc bỏ thuốc lá có liên quan đến việc giảm hoạt động của bệnh RA.
Hút thuốc cũng có thể gây khó khăn hơn trong việc tập thể dục, vốn là một phần quan trọng trong việc kiểm soát các triệu chứng viêm khớp.
Tránh chấn thương và tổn thương khớp
Mặc dù tập thể dục thường xuyên rất quan trọng để kiểm soát viêm khớp, nhưng việc tham gia các môn thể thao như bóng đá, bóng bầu dục, chạy đường dài và cử tạ có thể làm tăng khả năng bị viêm xương khớp gối do nguy cơ chấn thương khớp.
Các động tác như vặn mình, xoay người và nhảy có thể gây ra lực lớn tác động lên khớp gối, và sự tích tụ lực này qua nhiều năm có thể đóng vai trò trong sự thoái hóa khớp.
Tiến sĩ Chowdhury giải thích: "Chúng ta biết rằng sụn có thể chịu được tải trọng tác động chậm tốt hơn so với tải trọng va đập, có thể gây ra chấn thương nếu vượt quá một ngưỡng nhất định."
Tiến sĩ Chowdhury nói thêm: "Mặc dù vậy... miễn là tránh được chấn thương, bất kể có bệnh nền trước đó hay không, tập thể dục vừa phải không làm tăng tốc độ thoái hóa khớp gối và thực tế có liên quan đến chức năng thể chất tốt hơn, giảm đau và tàn tật."
Một chuyên gia y tế, nhà vật lý trị liệu hoặc huấn luyện viên cá nhân có kinh nghiệm làm việc với những người bị viêm khớp có thể giúp tạo ra một thói quen tập thể dục an toàn, dễ quản lý và có lợi.
Khám sức khỏe định kỳ
Mặc dù viêm khớp không nhất thiết có thể phòng ngừa được, nhưng việc khám bác sĩ và tầm soát sức khỏe thường xuyên có thể giúp kiểm soát các yếu tố nguy cơ liên quan đến viêm khớp.
Tiến sĩ Chowdhury cho biết: "Bác sĩ có thể thảo luận với bạn về thói quen ăn uống và tập thể dục lành mạnh, đồng thời xác định các vấn đề tiềm ẩn có thể khiến bạn dễ mắc bệnh viêm khớp hơn—những vấn đề như bàn chân bẹt, đầu gối chữ X hoặc đầu gối vòng kiềng."
"Những vấn đề này thường có thể được giải quyết bằng vật lý trị liệu và/hoặc nẹp nếu được phát hiện đủ sớm."
Việc chẩn đoán chính xác sớm và tuân thủ kế hoạch điều trị có thể giảm thiểu các triệu chứng và ngăn ngừa bệnh trở nên tồi tệ hơn. Khám bác sĩ thường xuyên đặc biệt quan trọng đối với một số loại viêm khớp như lupus, viêm khớp dạng thấp và bệnh gút—và đối với những người mắc các bệnh mãn tính khác như tiểu đường hoặc bệnh tim.
Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ
Một người có các triệu chứng viêm khớp nên cân nhắc tìm kiếm sự chăm sóc từ chuyên gia y tế nếu xảy ra các yếu tố sau:
- Đau hoặc sưng khớp kéo dài ba ngày trở lên
- Một vài đợt xuất hiện các triệu chứng khớp trong vòng một tháng
- Đau không cải thiện khi chườm đá
Viêm khớp được xác định càng sớm, người bệnh càng sớm có thể bắt đầu thực hiện các thay đổi lối sống và được điều trị để kiểm soát các triệu chứng.
Tiến sĩ Van der Ven nói thêm: "Bệnh nhân cần được chẩn đoán dù họ có bị viêm khớp hay một tình trạng khác có thể giống như viêm khớp hay không."
Các đánh giá ban đầu về viêm khớp thường bao gồm chụp X-quang, có thể được chỉ định bởi bác sĩ đa khoa.
Tiến sĩ Chowdhury cho biết: "Sau khi bạn đã được chẩn đoán, việc giới thiệu đến bác sĩ vật lý trị liệu hoặc bác sĩ phẫu thuật chỉnh hình là hợp lý." Tùy thuộc vào chẩn đoán chính xác và kết quả xét nghiệm, việc giới thiệu đến bác sĩ chuyên khoa thấp khớp cũng có thể được khuyến nghị.
Ứng Dụng Trí Tuệ Nhân Tạo Trong Quản Lý Viêm Khớp: Góc Nhìn Của Bác Sĩ Ngoại Lồng Ngực - Mạch Máu
Với sự phát triển vượt bậc của trí tuệ nhân tạo (AI), tương lai của việc quản lý và phòng ngừa viêm khớp hứa hẹn nhiều tiềm năng. Trong lĩnh vực y khoa, đặc biệt là chuyên ngành ngoại lồng ngực - mạch máu, chúng ta chứng kiến AI hỗ trợ đắc lực trong việc phân tích hình ảnh y tế, dự đoán nguy cơ bệnh tật và cá nhân hóa phác đồ điều trị. Tương tự, trong lĩnh vực viêm khớp, AI có thể được ứng dụng để phân tích dữ liệu lớn từ các nghiên cứu, xác định các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn và phát triển các biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn. Ví dụ, các thuật toán AI có thể phân tích dữ liệu về lối sống, di truyền và môi trường để dự đoán nguy cơ phát triển viêm khớp ở từng cá nhân, từ đó đưa ra các khuyến nghị phòng ngừa phù hợp. Hơn nữa, AI có thể hỗ trợ trong việc theo dõi tiến triển của bệnh và đánh giá hiệu quả của các phương pháp điều trị, giúp các bác sĩ đưa ra quyết định lâm sàng chính xác và kịp thời, tối ưu hóa kết quả điều trị cho bệnh nhân viêm khớp.
Bình luận